اینها کسانى هستند که به پایبندى به ظواهر اکتفاء نکردند، در طریق معرفت و طریق سلوک و طریق توحید تلاش کردند مجاهدت کردند کار کردند، و به مقامات عالیه رسیدند.
(مقام معظم رهبری حفظه الله)
هو الحق
حضرت استاد۱ می‌فرمود: «عارف غریب است و غربت او شدیدترین و غریب ترین غربت هاست. عارف هم پیش اهل دنیا غریب است و هم نزد اهل آخرت غریب است.»
تاریخ گواه مظلومیت عرفان و عرفاست، صراط حقی که اولاْ شیطان بر آن نشسته۲ تا طالبان بندگی و راه خدا را اغوا کند و ثانیاْ به خاطر عمق و باطن دین که اهل ظاهر را به آن راهی نیست و منکر آن باطن و حقیقت هستند، سد راه عرفان و عرفا شده اند.
از اینرو اهل شریعت نیز بعضاً با این طریق بیگانه اند و متأسفانه بعضاً برخی به مخالفت و تقابل با این طریق پرداخته اند.
عارف کامل، فقیه اعلم و بنیانگذار جمهوری اسلامی حضرت امام خمینی رحمة الله علیه با آگاهی و اشراف به جریان ضد عرفان و حقیقت در وصیتی به فرزندش سید احمد خمینی میفرماید؛
پسرم! آنچه در درجه اول به تو وصیت می کنم آن است که انکار مقامات اهل معرفت نکنی که این شیوه جهال است و از معاشرت با منکرین مقامات اولیا بپرهیزی که اینان قطاع طریق حق هستند.۳
یکی از مطالبات مقام معظم رهبری (حفظه الله) گسترش معنویت صحیح و طریق عرفان حقیقی است تا در سایه سار برکات این طریق ارزشها و کمالات انسانی گسترش یابد و دیگر اینکه فرقه‌های باطل و انحرافی تصوف و عرفان های دروغین از رونق بیافتد و جوان های معصوم و مایل به راه خدا در دام شیادان گرفتار نشوند.
این مطالبه معظم له با موانعی مواجه است، یک مانع جریان سنتی حوزه‌ی علمیه در قم و علی‌الخصوص مشهد است، که مقابل عرفان و فلسفه است. این جریان نخواسته یا نتوانسته‌اند از ظاهر شریعت، پی به عمق و باطن آن و طریق عرفان ببرند و این کمالات و مقامات را برای اولیاء خدا بپذیرند، و با شدت و ضعف مخالف گسترش عرفان در حوزه ها و جامعه هستند.
البته برخی از فقها و بزرگان دین به ادله ای استناد می کنند که واضح این بزرگواران انگیزه و نیت شان برای خداست، اما گروهی با انگیزه‌های نفسانی و شیطانی به دشمنی با عرفان و اولیای خدا برخواسته اند که مرحوم حضرت علامه سید محمدحسین حسینی طهرانی (قدس سره) یکی از کسانی را که برای سالکین و برخی شاگردان مرحوم قاضی مشکل ایجاد میکرد و مانع ادامه سلوک حضرت آیت الله خویی (قدس سره) شده بود را شیخ شیطان صفت نامید.
مقام معظم رهبری (حفظه الله تعالی) که در سلک عرفان و شاگرد سلوکی برخی عرفای بزرگ بوده اند، و حامی و طالب گسترش عرفان در حوزه و جامعه می باشد با آگاهی به جریان های مخالف و نیت ها و ادله شان درصدد حمایت از این جریان حق هستند.
در همین رابطه لازم است که مروری بر فرمایشات معظم له در دیدار جمع برگزارکنندگان کنگره بزرگداشت مرحوم آیت الحق حضرت آیت الله میرزا علی قاضی داشته باشیم و نکات مهم و قابل توجه فرمایشات ایشان را با دقت بیشتری بررسی کنیم.
اصل پیام معظم له را در اینجا میتوانید مشاهده کنید.
۱. شخصیت؛
مقام معظم رهبری حفظه الله در ابتدای پیام با تجلیل و تقدیر از این حرکت ارزشمند (تجلیل و بزرگداشت مرحوم قاضی)، اول از مرحوم قاضی نام می‌برند و از ایشان به گونه‌ای یاد می کنند که در فرمایشات ایشان کم سابقه است.
معظم له اول طرح شخصیت می کنند و خود شخصیت مرحوم قاضی از محورهای اصلی این بیانه است تا جایی که شخصیت ایشان را کم نظیر بیان می‌فرمایند؛
مرحوم آقاى قاضى - میرزا على آقاى قاضى - یکى از حسنات دهر است؛ یعنى واقعاً شخصیت برجسته‌ى علمى و عملى مرحوم آقاى قاضى، حالا اگر نگوییم بى‌نظیر، حقّاً در بین بزرگان کم‌نظیر است.۴
طرح شخصیت قاضی به صورت خاص حاوی نکاتی است؛
۱. برخی جریان ها از اشخاص حجت پیدا می کند، آنگونه که برای تأیید یک جریان به شخص استناد می شود. به عنوان مثال جریان انقلاب اسلامی ایران به سبب شخصیت حضرت امام خمینی (قدس سره) که یک فقیه، عارف، فیلسوف، مفسر و اسلام شناس است، بنیان گذاشته شده و مشروعیت این جریان توسط شخص ایجاد شده است. هر چند مشروعیت خود حضرت امام (قدس سره) از دین نشأت گرفته، اما جریانات و حرکت های وابسته به ایشان، به سبب ایشان تأیید می شود.
۲. شخصیت مرحوم قاضی و جامعیت ایشان در ابعاد مختلف علمی و عملی باعث شده که حرکت سلوکی و سلسله ایشان به اعتبار ایشان اعتبار بیابد و تأیید شود، بگونه ای که هر کس منسوب به این سلسله باشد به سبب همین انتساب مورد تأیید واقع میشود.
مرحوم قاضی دارای جامعیتی کم نظیر در ابعاد مختلف عرفان، فلسفه، تفسیر، فقه، علوم غریبه، و ... داشتند چنانچه از مرحوم سید هاشم حداد شاگرد ایشان نقل شده؛
از صدر اسلام تا کنون عارفی به جامعیت مرحوم قاضی نیامده‌است. ... مرحوم آقای قاضی یک عالمی بود که از جهت فقاهت بی‌نظیر بود. از جهت فهم روایت و حدیث بی‌نظیر بود. از جهت تفسیر و علوم قرآنی بی‌نظیر بود، حتی، از جهت تجوید و قرائت قرآن؛ و در مجالس فاتحه‌ای که احیاناً حضور پیدا می‌نمود، کمتر قاری قرآن بود که جرات خواندن در حضور وی را داشته باشد، چرا که، اشکال‌های تجویدی و نحوهٔ قرائتشان را می‌گفت.۵
۳. در طریق عرفان و سلوک إلی الله استاد کامل حجیت و مشروعیت دارد۶ و شاگرد را در مسیر صحیح پیش می برد، و به جهت علم به مسیر مانع انحراف و کج روی شاگرد می شود و مرحوم قاضی استاد کامل و عارف واصل بوده و مؤیدات درباره ایشان بسیار زیاد است، به همین جهت طرح شخصیت ایشان به لحاظ سلوکی و عرفانی حجیت دارد، کما اینکه در انتهای بیانیه مقام معظم رهبری به حجیت ایشان و طریق ایشان اشاره می‌کنند.
۲. تربیت شاگرد؛
از ویژگی‌های بارز مرحوم قاضی تربیت شاگردان سلوکی و عرفانی است که اکثراً به سلاح علم و عمل آراسته بودند و هم در ظاهر شریعت و هم در باطن پیشرفت کردند و هم خدمات ارزنده ای به دین خدا و راه خدا داشتند.
بطور قطع امروز بخشی از حوزه‌های علمیه علی الخصوص حوزه علمیه قم از برکات این سلسله طیبه بهره‌مند است، شخصیت هایی که با واسطه و بی واسطه به مرحوم قاضی متصل بوده و در وادی سیر‌و‌سلوک گام نهاده‌اند.
در این بخش از پیام معظم له از شخصیت هایی نام می برند؛
ایشان علاوه بر مقامات معنوى و عرفانى خودشان، شاگردان زیادى را هم تربیت کردند که این خیلى با ارزش است؛ شخصیتهاى بزرگى که ما بعضى از اینها را ملاقات کردیم، زیارت کردیم: مرحوم آقاى طباطبائى، مرحوم آقاى آسید محمدحسن الهى - اخوى ایشان - مرحوم آقاى آمیرزا ابراهیم شریفى - که داماد مرحوم آقاى قاضى بودند، در زابل بودند و جزو شاگردان برجسته‌ى آقاى قاضى بودند - مرحوم آقاى حاج شیخ عباس قوچانى، و در این اواخر هم مرحوم آقاى بهجت؛ بزرگان دیگرى هم بودند، مثل مرحوم آقاى حاج شیخ محمدتقى آملى، مرحوم آقاى حاج شیخ على‌محمد بروجردى و شخصیتهاى متعدد دیگرى.۷
در میان کسانیکه نقش مهمی در رونق علمی حوزه‌ی علمیه‌ی قم دارند مرحوم علامه طباطبایی و آیت الله العظمی بهجت بدون واسطه در محضر مرحوم قاضی کسب فیض کرده‌اند و از علمایی که با واسطه متصل به مرحوم قاضی هستند می توان به مرحوم علامه سید محمد حسین حسینی طهرانی، علامه حسن زاده آملی، آیت الله جوادی آملی، استاد شهید مرتضی مطهری، مرحوم آیت الله پهلوانی تهرانی، آیت الله مصباح یزدی و ... نام برد.
ضمن اینکه خود مقام معظم رهبری در امور سلوکی و عرفانی از محضر برخی از این بزرگان بهره‌مند شده و با واسطه در طریق سلوکی مرحوم قاضی قرار دارند.
اهمیت تربیت شاگرد در عرفان
۱. رسیدن به کمالات عالیه انسانی غایت و هدف خلقت است و یکی از اسفار اربعه (سفرهای چهارگانه) مورد بحث در فلسفه و عرفان اشاره به دستگیری و هدایت کسانی است که مایل به طی طریق إلی الله دارند. لذا عارف این مسیر را طی میکند تا بتواند راهنمای دیگران باشد.
۲. به استثنای اثرات فردی کمال طلبی سالک در عرفان، اثرات و برکات اجتماعی علمای ربانی و سالکان إلی الله در جامعه بسیار است و موجب هدایت مردم یک دیار می شود.
در این باره حضرت امام خمینی (قدس سره) میفرماید؛
اگر عالم ورع و درستکاری در یک جامعه یا شهر و استانی زندگی کند، وجود او باعث تهذیب و هدایت مردم آن سامان می گردد، اگر چه لفظا تبلیغ و ارشاد نکند. ما اشخاصی را دیده ایم که وجود آنان مایه پند و عبرت بوده، صرف دیدن و نگاه به آنان باعث تنبّه می شد.۸
از این جهت تربیت شاگرد در هدایت جامعه بسیار مؤثر است، و مرحوم قاضی در این زمینه به تربیت شاگردانی کرد که هر کدام استادی کامل در عرفان و وزنه ای برای امور باطنی گردید.
۳. شاگردان مرحوم قاضی غالبا به علوم ظاهری و باطنی مسلح بودند، در میان شاگردان مرحوم قاضی، آیت الله بهجت مرجع تقلید اعلم وقت شدند و دیگران مانند علامه طباطبایی در حد مرجعیت بوده و خدمات علمی شان کم نظیر است.
تربیت شاگردانی که در فقه اصغر و علوم ظاهری در حد مرجعیت هستند باعث حجیت این طریق نزد مخالفان و عموم مردم، و هم باعث گسترش علوم باطنی، و هم مؤید و مقوم سلوک عرفانی است، و نکته مهم در این باب جهت دهی و سیر علوم ظاهری به سمت علوم باطنی در مجاری علمی و تألیفات می شود.
۴. بقای طریق و تداوم هر علمی به گسترش و تداوم آن است و یکی از راه‌های گسترش و تداوم عرفان و معارف باطنی تربیت شاگرد است که مورد توجه رهبری در این بیانیه قرار گرفته است.
-- پی‌نوشت -----
۱. آیت الحق عارف و سالک إلی الله حضرت آیت الله کمیلی خراسانی روحی فداه.
۲. لأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَکَ الْمُسْتَقِیمَ (أعراف / آیه ۱۶).
۳. صحیفه نور / امام خمینی / جلد ۲۲ صفحه ۳۷۲.
۴. سخنان مقام معظم رهبری (حفظه الله) در جمع برگزار کنندگان کنگره بزرگداشت مرحوم آیت الله میرزا علی قاضی (قدس سره الشریف) / ۱۳۹۱/۰۴/۲۶ / پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری (حفظه الله).
۵. کتاب عطش /مؤسسه فرهنگی مطالعاتی شمس الشموس دانشجویان دانشگاه تهران، ۱۳۸۳.
۶. جایگاه اثبات این بحث در عرفان عملی است، لذا به جهت اختصار از آوردن ادله صرف نظر شد.
۷. سخنان مقام معظم رهبری (حفظه الله) در جمع برگزار کنندگان کنگره بزرگداشت مرحوم آیت الله میرزا علی قاضی (قدس سره الشریف) / ۱۳۹۱/۰۴/۲۶ / پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری (حفظه الله).
۸. کتاب مبارزه با نفس یا جهاد اکبر / امام خمینی / ص ۲۷ - ۲۶.
